Φράσεις που πληγώνουν το παιδί σας

Η επικοινωνία με τα παιδιά; 

Μια δύσκολη αποστολή. Υπάρχουν κάποιοι γονείς που μιλάνε στα παιδιά τους με ήρεμο τόνο, άλλοι που προτιμούν μια πιο αυταρχική στάση, αλλά και κάποιοι που χρησιμοποιούν τις ίδιες λέξεις που λέγονται μόνο μεταξύ μεγάλων. Το αποτέλεσμα; Άθελά τους, πολλοί γονείς αναπτύσσουν μια λανθασμένη επικοινωνία με τα παιδιά τους, επηρεάζοντας αρνητικά την ανάπτυξή τους. Παρακάτω, θα βρείτε τις πιο κοινές φράσεις που ξεστομίζονται «ελαφρά τη καρδιά» από τους μεγάλους, αλλά φέρονται βαρέως από τους μικρούς.

Η αλήθεια είναι ότι, αν και υπάρχουν ορισμένοι γενικοί κανόνες που θα πρέπει να γίνονται σεβαστοί στην επικοινωνία μεταξύ γονέων και παιδιών, ο αντίκτυπος των λέξεων ενός ενήλικα πάνω σε ένα παιδί δεν είναι πάντα ο ίδιος. Μεγάλο ρόλο παίζει η ηλικία και η ευαισθησία του μικρού, αλλά και το πλαίσιο μέσα στο οποίο του μιλάει ο ενήλικας. Εξάλλου, είναι γνωστό ότι τις περισσότερες φορές δεν έχει σημασία τόσο το τι λέγεται, αλλά ο τρόπος με τον οποίο λέγεται. Παρόλα αυτά, υπάρχουν ορισμένες φράσεις που θα πρέπει να αποφεύγονται δια ροπάλου.

«Αν δεν είσαι καλό παιδί, δεν θα σ’ αγαπάω»

Η φράση αυτή συγχέει δύο διαφορετικά πράγματα: τον καλό τρόπο συμπεριφοράς του παιδιού με το βαθύ αίσθημα αγάπης που τρέφει ο γονιός για εκείνο. Η αγάπη του γονέα είναι για το παιδί κάτι δεδομένο, προσωπικό, ιδιαίτερο και ανεξάρτητο με τις πράξεις του. Επομένως, μια τέτοια φράση αποτελεί ένα είδος εκβιασμού, αφού βάζει το παιδί αντιμέτωπο με μια υποχρεωτική επιλογή: απ' τη μια μεριά θέλει να συνεχίσει να συμπεριφέρεται όπως του αρέσει, αλλά από την άλλη συγκρατείται γιατί φοβάται μην χάσει την αγάπη των γονιών του. Στην προκειμένη περίπτωση, ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι το παιδί να συμπεριφέρεται καλά μέσα στο σπίτι για να το αγαπούν οι γονείς του, αλλά να εκτονώνεται στο σχολείο, το γυμναστήριο ή οπουδήποτε αλλού εκτός σπιτιού.

Για να δώσουν οι γονείς στο παιδί να καταλάβει τη σημασία των κανόνων, θα πρέπει να προσπαθήσουν να του εξηγήσουν με όσο το δυνατόν πιο ήρεμο τρόπο, χωρίς να θέτουν υπό αμφισβήτηση τα αισθήματα που τρέφουν εκείνοι για το ίδιο. Όταν το παιδί κάνει κάτι κακό, θα πρέπει να εστιάσουν στο γιατί δεν πρέπει να το κάνει με φράσεις του τύπου «αν πέσεις από την καρέκλα, θα πονέσεις» ή «αν πιάσεις το καυτό τηγάνι, θα καείς». Μόνο με την προσπάθεια εδραίωσης μιας ήρεμης επικοινωνίας που δεν προβλέπει δραστικές επιλογές, μπορεί να υπάρξει αποτέλεσμα.

«Είσαι κακό παιδί»

Πρόκειται αναμφισβήτητα για τις χειρότερες φράσεις που μπορεί να πει ένας γονιός στο παιδί του. Τέτοιου τύπου φράσεις επιφέρουν το λεγόμενο «σύνδρομο του Πυγμαλίωνα». Με λίγα λόγια, όσο πιο πολύ η μαμά και ο μπαμπάς εκφράζουν μια άσχημη κριτική για το παιδί τους, τόσο πιο πολύ το παιδί υιοθετεί το αντίστοιχο μοντέλο συμπεριφοράς. Και αν του επαναλαμβάνουν συνέχεια ότι είναι μπελάς, τότε κατά πάσα πιθανότητα το παιδί θα αρχίσει να γίνεται πράγματι ενοχλητικό, γιατί θα πειστεί ότι είναι προορισμένο να είναι μη-συνεργάσιμο.

Το καλύτερο όπλο είναι ο διάλογος. Αν ένα παιδί είναι πράγματι πολύ ζωηρό, κάνει ζημιές ή παραβιάζει τους κανόνες, ο γονιός θα πρέπει να του εξηγεί με ήρεμο τρόπο ποια είναι τα λάθη του και γιατί θα πρέπει να σέβεται ορισμένους κανόνες. Η σκέτη κριτική, χωρίς καμία συνοδευτική εξήγηση, και η επιβολή υψηλών προσδοκιών δε συμβάλλουν στην ομαλή και αρμονική ανάπτυξη ενός παιδιού. Την ίδια στιγμή, είναι πολύ σημαντικό να επιβραβεύονται οι θετικές συμπεριφορές του παιδιού. Το άκουσμα ενός «μπράβο» ενθαρρύνει το παιδί να συνεχίσει να συμπεριφέρεται κατ' αυτόν τον τρόπο και το βοηθάει να αποκτήσει αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση.

«Αν δεν φας το φαγητό σου, θα έρθει ο μπαμπούλας»

Όλες οι φράσεις που επικαλούνται την παρουσία ενός τέρατος ή ενός φανταστικού τιμωρού έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχολογία του παιδιού. Συνήθως, οι μεγάλοι για να πείσουν ένα παιδί να κάνει κάτι ή να το αποθαρρύνουν από το να φερθεί άσχημα, το απειλούν με μπαμπούλες ή άλλες σκοτεινές παρουσίες. Τα παιδιά όμως δεν έχουν αναπτύξει ακόμα το αίσθημα της λογικής και της σχέσης αίτιο-αποτέλεσμα, κι έτσι μπροστά στην εικασία μιας φιγούρας αόρατης και αδιευκρίνιστης, καταλήγουν να δίνουν τις δικές τους εξηγήσεις, οι οποίες μπορεί να τους προκαλέσουν αδικαιολόγητες φοβίες. Για παράδειγμα, μπορεί να τύχει να ξυπνήσουν μες στη νύχτα, να δουν τη σκιά της μητέρας τους και να την περάσουν γι’ αυτήν ενός τέρατος.

Οι γονείς λοιπόν δεν θα πρέπει να μιλάνε ποτέ στα παιδιά τους για μπαμπούλες και άλλες τρομακτικές υπάρξεις προκειμένου να τους πείσουν να σέβονται τους κανόνες, αλλά να τους οδηγούν να σκέφτονται τον αντίκτυπο των πράξεών τους. Θα πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι η γέννηση φοβιών εξαρτάται και από το ίδιο το παιδί: αν είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο, τότε μπορεί να τρομοκρατηθεί, ενώ αν αντιθέτως είναι εκ φύσεως πιο αδιάφορο, τότε είναι πιθανό η εν λόγω «απειλή» να περάσει απαρατήρητη.

«Είσαι ο πιο μεγάλος, θα πρέπει να δίνεις το καλό παράδειγμα»

Η σύγκριση ανάμεσα στα αδέλφια είναι ένα μέσο στο οποίο συχνά καταφεύγουν οι γονείς για να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό, όμως αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να προκληθούν έντονοι ανταγωνισμοί. Στην πρώτη περίπτωση, το μεγαλύτερο παιδί υποχρεώνεται να είναι πρότυπο, να ελέγχει τις πράξεις και τις συμπεριφορές του, και να σκέφτεται πάντα πριν μιλήσει ή δράσει. Με λίγα λόγια, φορτώνεται μια υπερβολική προσδοκία, η οποία μπορεί να του προκαλέσει ένα είδος αποστροφής προς το μικρότερο αδερφάκι του. Επιπλέον, αν το μεγαλύτερο παιδί δεν καταφέρει αυτό που του ζητούν οι γονείς του, κατά πάσα πιθανότητα θα αισθανθεί αποτυχημένο.

Παρομοίως, η χρήση του μεγαλύτερου αδελφού ως παράδειγμα προς μίμηση μπορεί να αποβεί επικίνδυνη για το μικρότερο παιδί, αφού η συνεχής σύγκριση μπορεί να μειώσει το επίπεδο αυτοεκτίμησής του, αν φτάσει να δει τον μεγαλύτερο αδελφό του ως ένα άπιαστο μοντέλο. Επιπλέον, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να αναπτυχθεί ένα κλίμα εχθρότητας ανάμεσα στα αδέρφια. Απ' την άλλη μεριά, δεν αποκλείεται το μικρό παιδί να αρχίσει να μιμείται τον αδελφό του μόνο και μόνο για να είναι αρεστό στους άλλους. Και αυτό μπορεί να μην του δημιουργήσει προβλήματα όσο είναι σε μικρή ηλικία, αλλά με τον καιρό θα συνειδητοποιήσει ότι μεγαλώνει χωρίς να ακολουθεί τις δικές του προτιμήσεις.

«Θα καταλάβεις όταν μεγαλώσεις»

Αυτή είναι μια φράση που συχνά χρησιμοποιούν οι γονείς για να ξεφύγουν από δύσκολες ερωτήσεις των παιδιών τους. Στην πραγματικότητα όμως, ακόμα και οι πιο «λεπτές» και σύνθετες ερωτήσεις, όπως η σεξουαλικότητα και ο θάνατος, μπορούν και θα πρέπει να απαντώνται κατανοητά. Με τη φράση «θα καταλάβεις όταν μεγαλώσεις», οι γονείς δεν παρέχουν καμία εξήγηση στα παιδιά και τα αφήνουν μετέωρα, με αποτέλεσμα αυτά να δίνουν φανταστικές απαντήσεις από μόνα τους ή, ακόμα χειρότερα, να τις αναζητούν από τους επίσης αποπροσανατολισμένους συνομήλικούς τους. Επιπλέον, αυτή η κατηγορηματική φράση μπορεί να μεταδώσει στο παιδί και ένα άλλο μήνυμα, όπως «το φταίξιμο είναι δικό σου που είσαι μικρός και δεν καταλαβαίνεις!».

Στην προκειμένη περίπτωση, οι γονείς θα πρέπει να προσπαθούν πάντα να βρίσκουν τις κατάλληλες εικόνες και λέξεις για να εξηγούν ακόμα και τις πιο δύσκολες έννοιες στα παιδιά τους. Το σημαντικό είναι να μην αφήνουν περιθώριο στα παιδιά να δίνουν τις δικές τους και εντελώς λανθασμένες εξηγήσεις. Είναι καλύτερες οι φράσεις τύπου «είναι ένα λεπτό θέμα, που δεν μπορώ να στο εξηγήσω γρήγορα, αλλά ας προσπαθήσουμε!» ή αν ο γονιός θέλει να σκεφτεί καλύτερα την απάντηση, τότε μπορεί να πει κάτι σαν «τώρα δεν προλαβαίνω να στο εξηγήσω, αλλά μόλις βρω λίγο χρόνο, θα το ξανασυζητήσουμε».

«Είσαι ίδιος ο πατέρας σου»

Πολλές φορές, οι γονείς για να κρατήσουν το παιδί μακριά από άσχημες συνήθειες και ενοχλητικές συμπεριφορές, χρησιμοποιούν ως μέτρο σύγκρισης τον άλλον γονέα. Για μια ακόμη φορά, είναι πιθανό να βρει εφαρμογή το «σύνδρομο του Πυγμαλίωνα», δηλαδή το παιδί να υιοθετήσει το μοντέλο συμπεριφοράς που του καταλογίζεται. Επιπλέον, το παιδί μπορεί να σκεφτεί ότι ο ένας από τους δύο γονείς του είναι απογοητευμένος με τον σύντροφό του και δεν τον αγαπάει πια, και αυτό μπορεί να το οδηγήσει να ερμηνεύσει την εν λόγω φράση ως μια απειλή: «Αν γίνεις σαν τη μητέρα σου, δεν θα αγαπάω ούτε εσένα!». Οι γονείς θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ως παράδειγμα για τα παιδιά, μόνο όταν πρόκειται για ένα θετικό μοντέλο συμπεριφοράς.

Αντιγόνη Κεμερλιόγλου, Συμβουλευτική Ψυχολόγος
πηγή:ygeia-evexia.gr