Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών και Οδηγός Νηπιαγωγού - Από το 2002 στο 2011

Ως Αναλυτικό Πρόγραμμα, ορίζεται η γραπτή διατύπωση των χαρακτηριστικών μιας διδακτικής πρότασης, η οποία μπορεί να αφορά στη διδασκαλία μιας ολόκληρης εκπαιδευτικής βαθμίδας ή τάξης σε συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο ή σε σύνολο γνωστικών αντικειμένων. Οι τυπικές παράμετροι ενός αναλυτικού προγράμματος είναι οι στόχοι του, το περιεχόμενο στο οποίο αναφέρεται, οι μέθοδοι που χρησιμοποιεί, οι διαδικασίες που προτείνει ή οι προτάσεις αξιολόγησης του. Ένα αναλυτικό πρόγραμμα μπορεί να είναι, εν μέρει ή στο σύνολο του, καθορισμένο από κάποια θεσμική αρχή. Στη Ελλάδα, αυτή η θεσμική αρχή είναι το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Η θεωρία για τα Αναλυτικά Προγράμματα, τα ορίζει ως: 1) μία γνώση που μεταδίδεται, 2) μία προσπάθεια για επίτευξη στόχων, 3) μία διαδικασία και 4) μία πράξη. Στις Αγγλόφωνε χώρες, το Αναλυτική Πρόγραμμα – Curriculum, είναι συνώνυμο, με αυτό που στις γαλλόφωνες χώρες ονομάζουν Πρόγραμμα Σπουδών. Σύμφωνα με τους ειδικούς, η πλειοψηφία των Αναλυτικών Προγραμμάτων ορίζει α) γιατί β) τι γ) πότε δ) πού ε) πώς και στ) με ποιον μαθαίνεις [Stenhouse 1975, Braslavsky].

Οι σύγχρονες παιδαγωγικές απόψεις περί της σπουδαιότητας του ρόλου της προσχολικής αγωγής, οδήγησαν σε μια αντίληψη σχετικά με την εφαρμογή των Αναλυτικών Προγραμμάτων, τα οποία επί σειρά ετών δεν είχαν τεθεί σε εφαρμογή στην προσχολική αγωγή. Στη δεκαετία του ’70 εμφανίζονται τα Α.Π., που συνοδεύονται από μεθόδους διδασκαλίας, ενώ στη δεκαετία του ’80, ακολουθώντας τις εξελίξεις της προσχολικής εκπαίδευσης στην Ευρώπη, παρατηρείται μία στροφή προς τα curricula.Τα Α.Π. είναι πάντα συνυφασμένα με τις ανάγκες της εποχής και τις Κύριες Παιδαγωγικές Προσεγγίσεις που κυριαρχούν σε κάθε εποχή [Χρυσαφίδης, 2004, Κυριαζοπούλου – Βοληνάκη 1974]. Έτσι από το μπιχεβιοριστικό Α.Π. της δεκαετίας του ’80, φτάσαμε στο παιδοκεντρικό Α.Π. του 2002, το οποίο συμπληρώνεται από το υπό πρόταση μαθητοκεντρικό Α.Π, του 2011.

Στον παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με το Α.Π. του 2002 και με αυτό του 2011, που προτείνεται να εφαρμοστεί.

Πιο συγκεκριμένα, το 2002, με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών Δ.Ε.Π.Π.Σ., του Νηπιαγωγείου:

Παρουσιάζεται ένα Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, το οποίο για πρώτη φορά αναφέρεται ως ενιαίο. Οι παιδαγωγικές προσεγγίσεις και η μεθοδολογία αφορούν όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, διαφοροποιούνται όμως οι στόχοι και οι δραστηριότητες, η επιλογή των οποίων είναι αναπτυξιακά κατάλληλες, για τη βαθμίδα στην οποία απευθύνονται. Αναφέρονται οι κύριες κατευθύνσεις, με βάση τις οποίες σχεδιάζονται τα προγράμματα και αναπτύσσονται οι δραστηριότητες. Έγκειται στην ευχέρεια του κάθε εκπαιδευτικού το πώς θα οργανώσει το ημερήσιο πρόγραμμα και το ποιες δραστηριότητες θα υλοποιήσει. Στο Δ.Ε.Π.Π.Σ., ο εκπαιδευτικός διαμορφώνει το πρόγραμμα, με τέτοιον τρόπο, ώστε να καλύπτει τις ανάγκες των παιδιών, να ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντα τους, να ενισχύει τις αλληλεπιδράσεις τους, καθώς και τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες. Δεν υπάρχουν διακριτά διδακτικά αντικείμενα και δίνεται έμφαση στη Διαθεματικότητα, με την εξακτίνωση στις διάφορες μαθησιακές περιοχές, μέσω της υλοποίησης σχεδίων εργασίας και θεματικών προσεγγίσεων. Δίνεται έμφαση στη διαδικασία απόκτησης της γνώσης. Εστιάζεται, όχι μόνο στο τι, αλλά και στο πώς μαθαίνουν τα παιδιά.

Ορισμένες από τις βασικές παιδαγωγικές αρχές που το διέπουν είναι η διερευνητική μάθηση, η αρχή της συνδιερεύνησης, η διαπολιτισμική παιδαγωγική, η χρήση της προϋπάρχουσας γνώσης, η παιδαγωγική της αξιοποίησης του λάθους, η επίλυση προβλήματος, η ενίσχυση της αυτονομίας και της αυτοαντίληψης, κ.α. Δίνεται έμφαση στη γλώσσα, η οποία διατρέχει όλα τα προγράμματα. Το παιχνίδι, παίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία μάθησης και η τεχνολογία εντάσσεται πιο ενεργά. Προτείνεται η τήρηση portfolio, αλλά και η αξιολόγηση με διάφορες τεχνικές των δραστηριοτήτων, των σχεδίων εργασίας και του προγράμματος γενικότερα.

Ως μαθησιακές περιοχές στις οποίες αναφέρονται τα προγράμματα σχεδιασμού και ανάπτυξης δραστηριοτήτων είναι η Γλώσσα, η Μελέτη Περιβάλλοντος, τα Μαθηματικά, η Δημιουργία και Έκφραση και η Τεχνολογία. Στη Γλώσσα, δίνεται έμφαση στην προώθηση του εγγραμματισμού όλων των παιδιών. Προτείνεται η αναδυόμενη γραφή, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στην καλλιέργεια της αντίληψης της κοινωνικής διάστασης της γλώσσας και της γραφής [για ποιο λόγο το γράφω]. Η διδασκαλία γραμμάτων υλοποιείται μέσω της ολιστικής μεθόδου και δεν προτείνεται η στείρα αντιγραφή και αποστήθιση. Τα Μαθηματικά, έχουν ως κύριο στόχο την καλλιέργεια της μαθηματικής σκέψης και τη χρήση των μαθηματικών στην καθημερινότητα. Ταυτόχρονα επισημαίνεται η κοινωνική τους διάσταση και η δημιουργία του κατάλληλου μαθησιακού περιβάλλοντος, δίνονται έμφαση στην καλλιέργεια των ανάλογων δεξιοτήτων. Στη Μελέτη Περιβάλλοντος, η καλλιέργεια των δύο περιβαλλόντων προϋποθέτει τη δημιουργία του κατάλληλου εκπαιδευτικού πλαισίου, καθώς και του γεμάτου ερεθίσματα σχολικού περιβάλλοντος. Όλοι οι επιμέρους τομείς της Δημιουργίας και Έκφρασης έχουν ως στόχο την ενθάρρυνση και την καλλιέργεια της φαντασίας και της δημιουργικότητας. Αποφεύγεται να τους δίνονται μοντέλα, τα οποία καλούνται να αντιγράψουν. Η Τεχνολογία, η οποία για πρώτη φορά εντάσσεται εκτενώς στο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου, στοχεύει στη διερεύνηση των γνώσεων των παιδιών με ένα διαφορετικό τρόπο, ο οποίος ανταποκρίνεται στις ανάγκες της σύγχρονης ζωής.

Σύμφωνα με τη δομή του Δ.Ε.Π.Π.Σ., σε κάθε μαθησιακή περιοχή αναγράφονται οι μαθησιακές επιδιώξεις, ακολουθούν οι ενδεικτικές διαθεματικές δραστηριότητες και τέλος γίνεται σύνδεση αυτών με τις βασικές θεμελιώδεις έννοιες.

Το 2005, ο Οδηγός Νηπιαγωγού, ακολουθώντας τις κατευθύνσεις του Δ.Ε.Π.Π.Σ., περιλαμβάνει τους σχεδιασμούς και την ανάπτυξη δραστηριοτήτων και από τις πέντε μαθησιακές περιοχές. Είναι χωρισμένος σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος παρουσιάζεται όλο το Πλαίσιο για την ανάπτυξη του προγράμματος. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται αναλυτικά οι πέντε μαθησιακές γνωστικές περιοχές με παραδείγματα εφαρμογών και στο τρίτο μέρος γίνονται αναφορές σε επεκτάσεις του προγράμματος/

Το Πρόγραμμα Σπουδών του 2011, ανταποκρινόμενο στις απαιτήσεις της κοινωνίας, κινείται στην ίδια φιλοσοφία και διαφοροποιείται σε ορισμένα σημεία από το αντίστοιχο του 2002. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως επέκταση αυτού, το οποίο δίνει έμφαση στις νέες κοινωνικοπολιτισμικές συνθήκες της εκπαίδευσης και κυρίως στην Προσωπική και Κοινωνική Ανάπτυξη του ατόμου.

Ορισμένες από τις παιδαγωγικές αρχές που ακολουθούνται, είναι η συνεργατική μάθηση. Η διερευνητική μάθηση, η βιωματική μάθηση. Η διαπολιτισμική προσέγγιση, η διαφοροποιημένη διδασκαλία. Προωθείται η εποικοδομητική προσέγγιση της γνώσης, δίνοντας έμφαση στον κοινωνικό χαρακτήρα της, πάντα σε συνάρτηση σε τις κοινωνικοπολιτισμικές αλληλεπιδράσεις του περιβάλλοντος. Επισημαίνεται ιδιαίτερα η σπουδαιότητα της καλλιέργειας «βασικών ικανοτήτων» [η επικοινωνία, η δημιουργική, η κριτική και η μεταγνωστική σκέψη, η προσωπική ταυτότητα και η αυτονομία, οι κοινωνικές ικανότητες και οι ικανότητες του ενεργού πολίτη], που διατρέχουν όλο το πρόγραμμα. ΣΕ καθεμιά από αυτές τις «βασικές ικανότητες», παρουσιάζεται ένα θεωρητικό πλαίσιο, η σπουδαιότητα και ο τρόπος εφαρμογής τους στην εκπαιδευτική πράξη, καθώς και ο τρόπος χειρισμού του εκπαιδευτικού. Αναφέρεται σε έννοιες και στις γενικεύσεις αυτών. Δίνεται έμφαση στη διαθεματικότητα, χωρίς να είναι αυτοσκοπός, αλλά μόνο σε περίπτωση που προκύπτει ως ανάγκη των παιδιών.

Προτείνεται η οργάνωση δημιουργικού μαθησιακού περιβάλλοντος, μέσα από μαθησιακά πλαίσια, όπως το παιχνίδι, τις ρουτίνες, τις καταστάσεις από την καθημερινή ζωή, τις οργανωμένες δραστηριότητες, τις διερευνήσεις. Σε αυτά τα πλαίσια μπορούν να υλοποιηθούν είτε σχέδια εργασίας, είτε οργανωμένες δραστηριότητες [μαθησιακές εμπειρίες]. Παρουσιάζονται λεπτομερώς η σπουδαιότητα αξιοποίησης του καθενός από αυτά και αναφέρονται παραδείγματα καθώς και τρόποι που μπορούν να αξιοποιηθούν στην τάξη.

Χωρίζεται σε οκτώ μαθησιακές περιοχές. Αυτές είναι η Προσωπική και Κοινωνική Ανάπτυξη, οι Φυσικές Επιστήμες, οι Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνιών, το Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη, τα Μαθηματικά, η Γλώσσα, η Φυσική Αγωγή και οι Τέχνες [Εικαστικά, θέατρο, μουσική, οπτικοακουστική έκφραση, χορός-κίνηση]. Η δομή που ακολουθείται σε κάθε μαθησιακή περιοχή είναι ένα εισαγωγικό κείμενο και οι πίνακες με τα περιεχόμενα και τους στόχους. Το εισαγωγικό κείμενο τεκμηριώνει τη σπουδαιότητα κάθε μαθησιακής περιοχής, αναφέροντας λεπτομερώς τη μεθοδολογία, τις βασικές παιδαγωγικές αρχές και άλλα στοιχεία, τα οποία θα παρουσιάσουμε παρακάτω. Οι πίνακες προτείνουν δραστηριότητες, σε σχέση με τους στόχους και τις μεθοδολογικές προσεγγίσεις που θα πρέπει να ακολουθηθούν για την επίτευξη αυτών. Οι προτεινόμενες δραστηριότητες δίνονται σε σχέση με τη συμβολή του εκπαιδευτικού και την υλοποίηση τους. Τα περιεχόμενα των μαθησιακών περιοχών είναι [ενδεικτικά]: Προσωπική και Κοινωνική Ανάπτυξη [ταυτότητα, προσωπική ενδυνάμωση κ.α.], Φυσικές Επιστήμες [Έννοιες και Φαινόμενα από το φυσικό κόσμο, ο Πλανήτης Γη κ.α.], Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη [Διαχείριση απορριμμάτων, Ηλιοπροστασία κ.α.], Μαθηματικά [Αριθμοί και πράξεις, Άλγεβρα, Χώρος και Γεωμετρία – Μέτρηση κ.α.], Γλώσσα [Κατανόηση προφορικών κειμένων, Παραγωγή προφορικών κειμένων κ.α.]. Η Φυσική Αγωγή είναι χωρισμένη σε έξι διδακτικούς σκοπούς. Οι Τέχνες προσεγγίζονται μέσα από τρεις διαδικασίες: τη δημιουργία, την παρουσίαση και την ανταπόκριση. Οι δραστηριότητες για τις Τέχνες σχεδιάζονται πάνω στις βασικές έννοιες του Πολιτισμού.

Το Πρόγραμμα Σπουδών συνοδεύεται από τον Οδηγό του Εκπαιδευτικού φια το Νηπιαγωγείο [2011], ο οποίος στηρίζεται στη φιλοσοφία και στις παιδαγωγικές αρχές του Προγράμματος Σπουδών. Περιγράφει αναλυτικά τις δέκα Παιδαγωγικές Αρχές [Σπουδαιότητα της προσχολικής εκπαίδευσης στην ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών, Σημασία της προσωπικής ενδυνάμωσης και της διαμόρφωσης μια υγιούς προσωπικότητας στην προσχολική εκπαίδευση, Οικοδόμηση της γνώσης μέσα από την αλληλεπίδραση με το φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον, Σημαντικός ρόλος του παιχνιδιού για την ανάπτυξη των παιδιών, Συνεργασία οικογένειας-σχολείου και η σύνδεση με την τοπική κοινότητα, Ανάδειξη της μοναδικότητας κάθε παιδιού και του δικαιώματος του στην εκπαίδευση, καθώς και ο σεβασμός στη διαφορετικότητα, Παροχή κατάλληλων ερεθισμάτων, ώστε να αξιοποιείται η τάση των παιδιών για εξερεύνηση και να συντελείται μάθηση μέσω των εμπειριών, Σημαντικός ρόλος του εκπαιδευτικού ως προς την οργάνωση ενός κατάλληλου περιβάλλοντος και ως προς τον σχεδιασμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας, Η αξιοποίηση των ιδεών των παιδιών, συνδυασμένες με τις ανάγκες τους και ενταγμένες σε ένα μαθησιακό πλαίσιο, Σπουδαιότητα της εφαρμογής της συστηματικής παρατήρησης στην καταγραφή των αναγκών, των ενδιαφερόντων και της εξέλιξης των παιδιών], που πηγάζουν από τα σύγχρονα παιδαγωγικά δεδομένα και στις οποίες στηρίζεται το πρόγραμμα. Ο οδηγός απευθύνεται σε όλα τα νηπιαγωγεία της χώρας, ανεξαρτήτου τύπου ή σύνθεσης της ομάδας και δίνει τις βάσεις, ώστε οι εκπαιδευτικοί να σχεδιάζουν και να αξιολογούν το πρόγραμμα τους. Γίνεται εκτενής αναφορά στις παιδαγωγικές αρχές για τη μάθηση και τη διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση. Δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην πολυμορφία του μαθητικού πληθυσμού και αναφέρεται ως πρώτη αρχή η αναγνώριση της διαφορετικότητας και η εφαρμογή διαφοροποιημένων προσεγγίσεων. Δίνεται ο ορισμός της διαφοροποιημένης διδασκαλίας, η θεωρητική στήριξη της εφαρμογής, ο στόχος της εφαρμογής της και λέξεις-κλειδιά. Οι όροι-κλειδιά, θα βοηθήσουν τους εκπαιδευτικούς να μετατρέψουν τη θεωρία σε πράξη και να έχουν κοινό κώδικα επικοινωνίας μεταξύ τους.

Αναφέρεται στη συστηματική συνεργασία σχολείου και οικογένειας και στην ενεργή εμπλοκή της δεύτερης στη μαθησιακή διαδικασία, με δεδομένη την άποψη ότι το οικογενειακό περιβάλλον αποτελεί μαθησιακό περιβάλλον. Καταγράφει τις μαθησιακές ευκαιρίες που μπορεί να αξιοποιηθούν από το σπίτι και προτείνονται δραστηριότητες. Παρουσιάζεται η σπουδαιότητα της ομαλής προσαρμογής των παιδιών στο περιβάλλον του σχολείου και αναφέρονται αναλυτικά τρεις άξονες [ οικογενειακό, σχολικό περιβάλλον και παιδί] που διευκολύνουν την προσαρμογή ενώ προτείνονται και τρόποι πραγματοποίησης τους.

Μπορούμε να ισχυριστούμε, ότι και τα δύο Αναλυτικά Προγράμματα, έχουν την ίδια φιλοσοφία και στηρίζονται στις ίδιες παιδαγωγικές αρχές. Το Δ.Ε.Π.Π.Σ. έχει μια παιδοκεντρική διάστασης, ενώ το υπό πρόταση Α.Π. προσανατολίζεται προς μία μαθητοκεντρική εκπαίδευση. Γι’ αυτό το λόγο και δίνεται έμφαση στην κατανόηση εννοιών και στις γενικεύσεις αυτών. Στα σημεία, στα οποία το Δ.Ε.Π.Π.Σ., δεν εστιάζεται τόσο, όπως το ανθρωπογενές περιβάλλον, η διαπολιτισμική- διαφοροποιημένη παιδαγωγική, η συνεργασία με την οικογένεια, η ομαλή μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο, κ.α., το υπό πρόταση Α.Π. αναφέρεται εκτενώς. Στο Α.Π. του 2011, αναλύονται λεπτομερώς ορισμένες μαθησιακές περιοχές [Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες] που δεν αναφέρονταν επαρκώς στο Δ.Ε.Π.Π.Σ. και δίνονται ακριβείς οδηγίες για τον τρόπο ανάπτυξης των αντίστοιχων δραστηριοτήτων.

Κάθε Αναλυτικό Πρόγραμμα περιέχει θετικά και αρνητικά σημεία. Στο Δ.Ε.Π.Π.Σ., μπορούμε να τα εντοπίσουμε πολύ εύκολα, διότι έχει ήδη εφαρμοστεί. Στο υπό πρόταση Α.Π., δεν είναι ακόμη εφικτό κάτι τέτοιο, διότι δεν έχει ακόμη γενικευτεί.

Καταλήγοντας, μπορούμε να διατυπώσουμε ως γενικό συμπέρασμα, ότι το υπό πρόταση Αναλυτικό Πρόγραμμα είναι μια βελτίωση και επέκταση του ήδη ισχύοντος προγράμματος, το οποίο θα καλύψει όλα τα κενά του και θα εμπλουτίσει την παιδαγωγική του θεώρηση, με βάση τις κοινωνικοπολιτισμικές εξελίξεις.

 

Γράφει η Φυλλιώ Νικολούδη, στο περιοδικό «Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, τεύχος Νο 98, Μάρτιος – Απρίλιος 2014.

 

Τα προσχολικά χρόνια: Η χρυσή εποχή της ζωής του ανθρώπου

Τα τελευταία χρόνια έχει συντελεστεί μια επανάσταση στον τομέα των Νευροεπιστημών που μελετούν τη δομή και λειτουργία του εγκεφάλου. Το αποτέλεσμα είναι μια έκρηξη στην έρευνα και την παραγωγή γνώσης, που μεσουρανούσε στη δεκαετία του 1990-2000 και που ονομάστηκε για το λόγο αυτό «δεκαετία του εγκεφάλου», με ένα εκατομμύριο ανακοινώσεις ετησίως από τους χιλιάδες ερευνητές που εργάζονται στον τομέα αυτόν.

Με βάση αυτά τα δεδομένα, έχει σήμερα επιστημονικά τεκμηριωθεί, ότι τα προσχολικά χρόνια – από τη γέννηση μέχρι και τα έξι – συνιστούν τη «χρυσή εποχή» για τον άνθρωπο, εποχή κατά την οποία ο εγκέφαλος έχει εκπληκτικές ικανότητες μάθησης.

Πιο συγκεκριμένα, η προσχολική ηλικία είναι η εποχή κατά την οποία πραγματοποιείται η βασική νευρωνική «καλωδίωση» του εγκεφάλου.

Εγκαθίστανται δηλαδή στον εγκέφαλο τα βασικά «νευρωνικά κυκλώματα», που αποτελούν την υλική βάση της μνήμης, της μάθησης, των συγκινήσεων, της σκέψης και της πνευματικής ζωής γενικότερα. Τα κατάλληλα σε ποιότητα και τα επαρκή σε ποσότητα ερεθίσματα που προσλαμβάνει το παιδί από το εξωτερικό περιβάλλον και γενικά η άτυπη εκπαίδευση που προσφέρει η οικογένεια και η θεσμοθετημένη που προσφέρει το προσχολικό κέντρο, παίζουν τεράστιο ρόλο στο πώς ο εγκέφαλος «καλωδιώνεται» για τη ζωή.

Δεν υπάρχει σήμερα αμφιβολία ότι τα νοητικά, λογικά και συγκινησιακά προγράμματα που καθορίζουν τη συμπεριφορά μας, καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από την ποιότητα και τον πλούτο των πρώιμων εμπειριών και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο αναπτύσσεται το παιδί κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του.

Ένα άλλο πολύ σημαντικό εύρημα είναι ότι ο εγκέφαλος του παιδιού έχει «περιόδους ειδικής ευαισθησίας» ή «παράθυρα ευκαιρίας», δηλαδή χρονικά διαστήματα κατά τη διάρκεια των οποίων είναι βιολογικά προγραμματισμένος για την ανάδυση μιας ικανότητας.

Όπως για παράδειγμα το παιδί μαθαίνει να μιλά με μια ευκολία άγνωστη στον ενήλικα, έτσι σε άλλες περιόδους το πάθος του για ορισμένες πράξεις είναι άγνωστο στη μετέπειτα ζωή του. Η εκάστοτε ειδική ευαισθησία κατευθύνει την ανάπτυξη του για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα και μετά εξαφανίζεται.

Στον άνθρωπο, τα «παράθυρα ευκαιρίας» είναι χρονικές περίοδοι κατά τη διάρκεια των οποίων ο εγκέφαλος είναι βιολογικά προγραμματισμένος για τη δημιουργία «νευρωνικών κυκλωμάτων» που εξυπηρετούν επιμέρους ικανότητες, όπως για παράδειγμα, η γλώσσα, τα μαθηματικά, η ξένη γλώσσα και η μουσική.

Καταλήγουμε, επομένως, στο συμπέρασμα ότι, όταν λήξει η περίοδος κατά την οποία ανοίγουν τα «παράθυρα ευκαιρίας» στον άνθρωπο τα «νευρωνικά κυκλώματα» που έχουν ήδη διαμορφωθεί, αναλαμβάνουν πλήρως συγκεκριμένες λειτουργίες και είναι δυνατόν να μην μπορεί πλέον να αναπτυχθεί μια ικανότητα ή επιδεξιότητα – Gardner, 1978 & 1985.

Σήμερα γνωρίζουμε το χρονισμό αυτής της ανάπτυξης, το πότε δηλαδή ο εγκέφαλος δημιουργεί τις νευρωνικές του υποδομές για όλες αυτές τις ικανότητες. Έτσι:

·         Το «παράθυρο ευκαιρίας» για τη συναισθηματική ωρίμανση και την κοινωνικοποίηση είναι από τη γέννηση μέχρι το τέλος του δεύτερου έτους -  0-2.

·         Το «παράθυρο ευκαιρίας» για τη γλώσσα είναι 0-6. Κατά το χρονικό αυτό διάστημα «καλωδιώνονται» και το «κέντρο της γραφής» και το «κέντρο της ανάγνωσης». Οργανώνονται δηλαδή νευρωνικά πριν το παιδί φοιτήσει στην πρώτη τάξη του Δημοτικού, οπότε και διδάσκεται για πρώτη φορά γραφή και ανάγνωση.

·         Το «παράθυρο ευκαιρίας» για τη μαθηματική-λογική σκέψη είναι 1-4.

·         Το «παράθυρο ευκαιρίας» για την ξένη γλώσσα είναι 0-6.

·         Το «παράθυρο ευκαιρίας» για τη μουσική είναι 3-10.

Για να αναπτυχθεί, ωστόσο, μια δεδομένη ικανότητα, είναι απαραίτητο να προσφερθούν στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο, κατά τις περιόδους αυτές, επαρκή σε ποσότητα και κατάλληλα σε ποιότητα ερεθίσματα. Στέρηση κατάλληλων ερεθισμάτων στις περιόδους αυτές, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ελλιπή ανάπτυξη των αντίστοιχων περιοχών του εγκεφάλου, με προφανείς αρνητικές επιπτώσεις στη μελλοντική ανάπτυξη του ατόμου.

Πόσοι άνθρωποι δεν κρύβουν μέσα τους ένα δυναμικό μεγαλοφυϊας! Λίγοι όμως θα είναι τελικά αυτοί που θα αναπτυχθούν στις κατάλληλες εκείνες περιβαλλοντικές συνθήκες που θα τους επιτρέψουν να το αναπτύξουν.

Επομένως, πρωταρχικός στόχος της εκπαίδευσης και ιδιαίτερα της προσχολικής, θα έπρεπε να είναι η δημιουργία ενός περιβάλλοντος υλικού και πνευματικού που διευκολύνει την απρόσκοπτη ανάπτυξη του παιδιού.

Τα παιδιά έχουν από τη φύση τους ισχυρά εσωτερικά κίνητρα να εξερευνούν το περιβάλλον τους και να χειρίζονται με πολλούς δικούς τους τρόπους τα αντικείμενα που υπάρχουν σ’ αυτό. Έτσι, χωρίς να το γνωρίζουν, συμμετέχουν μέσα από τέτοιες δραστηριότητες στην ίδια τους την ανάπτυξη, μια και έτσι αναπτύσσουν ανατομικά και λειτουργικά τον εγκέφαλο τους – Papousek & Papousek, 1983.

Η εξερεύνηση, λοιπόν, του εμπλουτισμένου και κατάλληλα οργανωμένου περιβάλλοντος, καθώς και η άσκηση του μυαλού και των αισθήσεων, δίνει τα καλύτερα αποτελέσματα, όταν το παιδί κινείται, δρα, παίζει και εργάζεται αυτόνομα, όταν του επιτρέπεται να ακολουθεί τα δικά του εσωτερικά κίνητρα και να επιλέγει την εργασία που το ίδιο θα ήθελε να επιτελέσει.

Πράγματι, έρευνες έχουν δείξει ότι τα μικρά παιδιά έχουν πολύ μεγάλες δυνατότητες. Μαθαίνουν γρήγορα και εύκολα.

Για το παιδί της προσχολικής ηλικίας, υποστηρίζει ο Greenough 1978, η εκπαίδευση έχει επιπτώσεις στη δομή του εγκεφάλου και οι επιπτώσεις αυτές είναι μεγαλύτερες, όταν το ίδιο το άτομο εξερευνά το περιβάλλον του. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι θα πρέπει να προσφερθεί στο παιδί προσχολικής ηλικίας, εμπλουτισμένο και επιστημονικά οργανωμένο σχολικό περιβάλλον.

Το παιδί θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να εργάζεται ατομικά, επιλέγοντας το ίδιο το υλικό που το ενδιαφέρει, και να κατακτά με το δικό του ρυθμό το υλικό αυτό, καθώς και τις δεξιότητες και ικανότητες που το βοηθούν να προσαρμόζεται στο περιβάλλον.

Η εξατομικευμένη μάθηση δεν είναι βέβαια δυνατή χωρίς την ύπαρξη πλούσιου εποπτικού υλικού και κυρίως ειδικά σχεδιασμένου υλικού νοητικής ανάπτυξης του παιδιού, υλικό που το βοηθά να παρατηρήσει . να καταγράψει διαφορές και ομοιότητες, να συγκρίνει και να κατανοήσει. Η σταδιακή αυτή κατανόηση του περιβάλλοντος βασίζεται στην αρχή της διαδοχικής μεταβίβασης του παιδιού από το συγκεκριμένο, στο συμβολικό και τέλος στο αφηρημένο, στο δικό του χρόνο και ρυθμό και στους τομείς που προσελκύουν και ενδιαφέρουν το ίδιο το παιδί – Κάτσιου-Ζαφρανά 2001/ Ζαφρανάς 2008.

Είναι προφανές ότι όλα όσα αναφέρθηκαν, θα έπρεπε σοβαρά να ληφθούν υπόψη στο σχεδιασμό μελλοντικών αναλυτικών προγραμμάτων ή και γενικών κατευθυντήριων γραμμών για την εκπαίδευση, ειδικά για τη βαθμίδα της προσχολικής αγωγής.

Αναφορικά με την ποιότητα των προγραμμάτων, θα πρέπει να επισημανθούν τα εξής:

Η ανάπτυξη του παιδιού είναι μια διαδικασία αλλαγής, κατά τη διάρκεια της οποίας το παιδί μαθαίνει να χειρίζεται όλο και πιο σύνθετα επίπεδα σκέψης, κίνησης, συναισθημάτων, με στόχο την προσαρμογή του στον περιβάλλον. Η ανάπτυξη αυτή αφορά κυρίως τα πρώτα έξι χρόνια της ζωής του παιδιού, η σημασία των οποίων είναι καθοριστική για την μετέπειτα εξέλιξη του.

Άρθρο του περιοδικού «Σύγχρονο Νηπιαγωγείο» - τεύχος Νο 92, Μάρτιος-Απρίλιος 2013.

Γράφει η κ. Μαρία Κάτσιου-Ζαφρανά, Ομότιμη Καθηγήτρια Ψυχολογίας της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ.

Εκπαιδευτική Επίσκεψη - Μουσείο Συναισθημάτων

1o Ολοήμερο Νηπιαγωγείο Λυκόβρυσης

Λυκόβρυση 09/01/2020

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

Αγαπητοί Γονείς

Θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι την Τετάρτη 15/01/2020 το νηπιαγωγείο μας θα πραγματοποιήσει εκπαιδευτική επίσκεψη στο Μουσείο των Συναισθημάτων προκειμένου να παρακολουθήσει το βιωματικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Το Παλάτι του Θυμού», στου Φιλοπάππου, οδός Καρατζά 7.

Στο Παλάτι του θυμού  μπαίνουμε για:
να εξερευνήσουμε το συναίσθημα του θυμού
για να ανακαλύψουμε τα μυστικά του,
να το καταλάβουμε καλύτερα,
να μπορούμε να το ακούμε με τρόπο που να  μας βοηθάει και
να επιλέγουμε πως θα χρησιμοποιούμε κάθε φορά τη δύναμη του.Επειδή σε κάθε σχέση, φιλική, ομαδική, οικογενειακή τα παιδιά και οι έφηβοι βιώνουν έντονα το συναίσθημα του θυμού και έχουν την ανάγκη να  το κατανοήσουν καλύτερα για να βρουν τους δικούς τους δημιουργικούς τρόπους να το αντιμετωπίζουν.

Η μετάβαση στο μουσείο θα γίνει με πούλμαν.

Η αποχώρηση από το σχολείο θα γίνει γύρω στις 10:15 π.μ. και η επιστροφή γύρω στη 13:30.

Το ολοήμερο ωράριο θα λειτουργήσει κανονικά μέχρι τις 16:00.

Τιμή εισιτηρίου ανά άτομο : 11 ευρώ

Θα επιθυμούσαμε το παρακάτω να επιστραφεί υπογεγραμμένο, είτε το παιδί συμμετάσχει στην εκπαιδευτική δραστηριότητα είτε όχι, μέχρι την Δευτέρα 13-01-2020.

Από το Νηπιαγωγείο

---------------------------------------------------------------------------------------

ΔΗΛΩΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ

Ο/Η κάτωθι υπογεγραμμένος

γονέας ή κηδεμόνας του /της

δηλώνω υπεύθυνα ότι δέχομαι / δεν δέχομαι το παιδί μου να συμμετάσχει στην εκπαιδευτική επίσκεψη που θα πραγματοποιήσει το νηπιαγωγείο μας την Τετάρτη 15-01-2020.

Ο/Η Δηλών/ούσα