Ορισμός & Εξέλιξη του Παιδικού Ιχνογραφήματος
Το παιδικό ιχνογράφημα αποτελεί μια εκφραστική διαγωγή με καθαρά δικό της ύφος, που δεν είναι εύκολο να το αναπαράγει αυθεντικά ο ενήλικος. Αυθόρμητη και παγκόσμια, υπακούει σε ορισμένους δικούς της νόμους και διαγράφει μια δική της εξέλιξη, περνώντας από ορισμένα χαρακτηριστικά στάδια.
Ποια είναι τα στάδια αυτά;
Πολλοί είναι εκείνοι που προσπάθησαν να τα προσδιορίσουν και γι'αυτό είναι μεγάλη η ποικιλία των κατατάξεων που επιχειρήθηκαν στο σημείο αυτό.
Το παιδί αρχίζει την ιχνογραφική του δραστηριότητα από τη στιγμή που είναι σε θέση να κρατήσει στα δάχτυλά του όργανο που να αφήνει γραμμικά ίχνη επάνω σε επιφάνειες ικανές να τα δείξουν:χαρτιά, έπιπλα, τοίχους, πάτωμα κλπ. Το αποτέλεσμα αυτής της δραστηριότητας του είναι συνήθως ένα σύνολο από γραμμές που αποκαλύπτουν την κίνηση των μυών των μπράτσων του.
Λίγο αργότερα, το αποτέλεσμα είναι ένα συνονθύλευμα από γραμμές ποικίλες, προς όλες τις κατευθύνσεις και μερικές κυκλικές, άκλειστες ή κλειστές.
Γύρω στο 3ο έτος εμφανίζεται η πρώτη απλή αναπαράσταση του "ανθρωπάκου" και αποτελείται από: έναν κύκλο για κεφάλι (δυσανάλογο σε σχέση με το υπόλοιπο σύνολο), μέσα από το οποίο δύο γραμμές κατεβαίνουν για πόδια κι άλλες δύο απλώνονται για χέρια, δεξιά και αριστερά. Τα υπόλοιπα γνωρίσματα είναι στοιχειώδη: συνήθως τα μάτια και το στόμα. Η φιγούρα του ανθρώπου απασχολεί έντονα το παιδί, περισσότερο απ΄οτιδήποτε άλλο, και διαγράφει μια ιδιόμορφη εξέλιξη.
Στην ηλικία των 4 χρόνων, το ανθρωπάκι-γυρίνος γίνεται σιγά-σιγά ένας μικρός ανθρωπάκος, με δύο ωοειδή σχήματα (ένα για το κεφάλι και ένα μεγαλύτερο για το σώμα). Τώρα πια το σχέδιο του νηπίου των 4 ετών μοιάζει περισσότερο με άνθρωπο, και αποτελεί το γνωστό ανθρωπάκο, όπου όμως το κεφάλι συχνά είναι ατελές. Σιγά-σιγά προστίθενται μαλλιά, η μορφή του ανθρωπάκου γίνεται πιο συμμετρική, τα χέρια και τα πόδια τοποθετούνται σε σχετικά κανονική θέση, ενώ το κεφάλι αποκτά πλέον και αυτιά.
Στην ηλικία των 6 ετών πλέον αρχίζει να ντύνει τον ανθρωπάκο του, ανθρωπάκο που αν του ζητήσουμε να τον προσδιορίσει θα τον ταυτίσει με κάποιο πρόσωπο της οικογένειάς του. Με την είσοδο του στο Δημοτικό σχολείο το παιδί θα "διανθίσει" το σχέδιό του με λόγια, θα προσπαθήσει δηλαδή να περιγράψει αυτό που θέλει να αναπαραστήσει.
Κατά τη διάρκεια των πρώτων τάξεων του Δημοτικού σχολείου το παιδικό σχέδιο εμπλουτίζεται και αποκτά κίνηση, απεικονίζει με όσο το δυνατό μεγαλύτερη πιστότητα την πραγματικότητα, ούτως ώστε με το τέλος του Δημοτικού πλέον να περνάμε από το στάδιο του συγκεκριμένου ρεαλισμού (απεικόνισης) στο στάδιο της αφαίρεσης.
Το ιχνογράφημα ως διαγνωστικό μέσο
Σύμφωνα με τον Piaget, το ιχνογράφημα αποτελεί μία από τις μορφές της συμβολικής λειτουργίας, γι'αυτό και πρέπει να τοποθετηθεί ανάμεσα στο συμβολικό παιχνίδι και στη νοητική εικόνα. Το ιχνογράφημα είναι μέσο επικοινωνίας του παιδιού, μια γλώσσα πιο αυθεντική, πιο εύπλαστη και πιο άμεση από αυτή που χρησιμοποιεί συνήθως. Λόγος και σχέδιο είναι βασικά δυο διαγωγές επικοινωνίας που ενσωματώνονται στον ίδιο γενικό τομέα συμπεριφοράς.
Από αυτά γίνεται φανερό ότι η αποκωδικοποίηση του ιχνογραφήματος είναι δυνατόν να αποφέρει στον ενήλικο γραφολογικές και συμβολικές πληροφορίες σχετικά με την ψυχική κατάσταση του παιδιού.
Κατά την αναπαραστατική του δραστηριότητα το παιδί αποδίδει τα διάφορα αντικείμενα όπως τα εννοεί, δηλαδή απογυμνωμένα από τα ατομικά χαρακτηριστικά τους και κρατώντας από αυτά μόνο ότι είναι πιο γενικό και πιο εκφραστικό.
Το παιδικό ιχνογράφημα μπορεί να ταξινομηθεί σε δύο μεγάλες κατηγορίες:
1) το ιχνογράφημα ως μελέτη των ικανοτήτων
2) το ιχνογράφημα ως αξιολόγηση της προσωπικότητας
Το ιχνογράφημα στην πρώτη κατηγορία αποσκοπεί στη μέτρηση του νοητικού επιπέδου , γι'αυτό και ορισμένοι τα ονομάζουν και εξελικτικές κλίμακες. Ένα τέτοιο τεστ είναι αυτό του Goofenough, το οποίο μπορεί να εφαρμοστεί τόσο ατομικά όσο ομαδικά. Το πηλίκο του νοητικού επιπέδου εκφράζεται σε έτη και μήνες και αφορά τα παιδιά με ηλικία 3-13 ετών.
Το συγκεκριμένο τεστ δεν επηρεάζεται από τη μάθηση, είναι δυνατόν να επαναλαμβάνεται το πέρασμα του αρκετά συχνά, γεγονός που επιτρέπει την περιοδική παρακολούθηση της νοητικής ανάπτυξης του παιδιού.
Η αξιολόγηση της προσωπικότητας μέσω του ιχνογραφήματος βασίζεται σε ορισμένους έγκυρους τρόπους ερμηνείας. Η ερμηνεία είναι μια δομική ανάλυση του σχεδίου που έχει σκοπό να απομονώσει όλες εκείνες τις ενδείξεις οι οποίες θεωρούνται άμεσα σημαντικές από τον παρατηρητή.
Σύμφωνα με τον Widlocher ερμμηνεύω σημαίνει μεταφράζω: η ερμηνεία προϋποθέτει τη δυνατότητα μεταφοράς στο πεδίο του προφορικού λόγου ενός μηνύματος που βρίσκεται μέσα στην εικόνα.
Με βάση την ερμηνεία ο ερευνητής θα διαμορφώσει και θα διατυπώσει γνώμη ως προς την παρούσα ψυχολογική κατάσταση του ατόμου και θα επιχειρήσει την αναγωγή σε ορισμένες κύριες πλευρές της προσωπικότητας του, τόσο θετικές όσο και αρνητικές.
Οι πρώτες μουτζούρες αποτελούν για το παιδί την αναπαράσταση των αγαπημένων του στοιχείων του περιβάλλοντος ή ακόμη τις πρώτες απόπειρες του να μιμηθεί το γράψιμο των ενηλίκων (την υπογραφή του, σύμφωνα με τον Gardner).
Το που τοποθετείται η ζωγραφιά ενός παιδιού πάνω στο χαρτί, τα χρώματα που χρησιμοποιούνται, καθώς και τα σχεδια που προτιμά θεωρείται ότι αναδεικνύουν και διευκολύνουν την κατανόηση της προσωπικότητας του.
Όταν το παιδί ζωγραφίζει στη μέση της κόλλας του χαρτιού, χαρακτηρίζεται από ασφάλεια, ενώ αντίθετα, ένα μικροσκοπικό σχέδιο σε κάποια γωνιά του μπορεί να αναδεικνύει ένα παιδί συνεσταλμένο, δείχνει υποκείμενο που συναντάει δυσκολίες στην προσαρμογή του, κυρίως μέσα στο οικογενειακό του περιβάλλον.
Αντίστοιχα, η σειρά των προσώπων της οικογένειας μέσα στο παιδικό σχέδιο καταδεικνύει την εσωτερική αξιολόγηση που κάνει γι'αυτά, καθώς επίσης τις μεταξύ τους σχέσεις. Το πρώτο πρόσωπο που απεικονίζεται συνήθως είναι αυτό με το οποίο ταυτίζεται, ενώ όσο οι μορφές που απεικονίζονται απομακρύνονται από τα αριστερά προς τα δεξιά τόσο λιγότερο σημαντικές είναι για το παιδί και τόσο λιγότεροι είναι οι δεσμοί που έχει μαζί τους.
Απόσπασμα από το περιοδικό Σύχρονο Νηπιαγωγείο τεύχος Μαϊου-Ιουνίου 2009
Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε τη σελίδα της Ελληνικής Πύλης Παιδείας:
Το δέντρο της μητέρας
