Γνωρίστε την αιτιολογία
Ι. Οργανικές αιτίες.
Πολλές και ποικίλες είναι οι διαταραχές του λόγου. Αυτή η πολυμορφία σε είδος και βαθμό οφείλεται στη φυσική κατάσταση του οργανισμού, στην ψυχική εξέλιξη της προσωπικότητας, στον κοινωνικό περίγυρο κλπ. Ας μιλήσουμε, λοιπόν, για τις κυριότερες αιτίες των λεκτικών διαταραχών. Ίσως σε κάποιες περιπτώσεις, ως παιδαγωγοί, εκπαιδευτικοί και γονείς εντοπίσουμε νωρίς την αιτιολογία και προβούμε στις απαραίτητες ενέργειες.
Άλλωστε, πρέπει να γνωρίζουμε ότι κατάκτηση της ομαλής γλωσσικής εξέλιξης του παιδιού είναι στενά συνδεδεμένη με τη γενικότερη ανάπτυξη και εξέλιξη του (Ειρ. Κελεπερτζή, 2009).
Ι. Οργανικές αιτίες.
Ορισμένες φορές εμφανίζονται πριν τη γέννηση του παιδιού, κατά την περίοδο της εβρυακής ζωής του. Προέρχονται από διάφορες σοβαρές ασθένειες της μητέρας, οι οποίες επηρεάζουν και το έμβρυο (προγεννητικοί λόγοι). Άλλες φορές μπορεί να συμβούν κατά τη στιγμή της γέννησης π.χ. η υπερβολική πίεση που μπορεί να ασκηθεί στο κρανίο του βρέφους ή διάφοροι τραυματισμοί κατά τη γέννηση (περιγεννητικοί λόγοι), Ακόμη, μερικές ασθένειες κατά την πρώιμη παιδική ηλικία ή διάφοροι τραυματισμοί του κρανίου του παιδιού μπορούν να επιφέρουν λεκτικές διαταραχές (μεταγεννητικοί λόγοι). Ορισμένες περιπτώσεις πάλι λανθασμένης ομιλίας είναι αποτέλεσμα των αλλαγών που επέρχονται στα περιφερειακά όργανα που συμμετέχουν στην ομιλία. Τέτοια είναι: προβλήματα από τις παραμορφώσεις του σχήματος των οστών του κρανίου, οδοντοσιαγωνικές παραμορφώσεις στο χώρο της ρινικής και στοματικής κοιλότητας κλπ. Στις οργανικές αιτίες συμπεριλαμβάνεται και η κακή κληρονομική προδιάθεση (γενετικά αίτια).
ΙΙ. Λειτουργικές αιτίες
Η διαταραχή της ομιλίας οφείλεται κυρίως στην ανεπαρκή λειτουργία της δραστηριότητας των λεκτικών οργάνων χωρίς να υπάρχουν οργανικές βλάβες. Επί παραδείγματι, η αδυναμία διαχωρισμού των λεκτικών κινήσεων, που οφείλεται συχνά στη μίμηση της λανθασμένης ομιλίας ανθρώπων του στενού περιβάλλοντος, είναι αιτία διαταραχής λόγου. Στις λειτουργικές αιτίες συμπεριλαμβάνονται και όσες έχουν ψυχονευρωτικό χαρακτήρα (μερικές διαταραχές μνήμης, προσοχής, νοητική ανεπάρκεια, ανακρίβεια στις οπτικοακουστικές αντιλήψεις κλπ.). Μερικές ψυχικές ιδιαιτερότητες του παιδιού όπως χαμηλό αυτοσυναίσθημα, εύκολο κλάμα, έλλειψη εμπιστοσύνης μπορούν να αποτελέσουν επίσης , αιτίες εμφάνισης προβλημάτων στο λόγο. Γενικά πάντοτε ο ψυχογενής παράγοντας όταν εκδηλώνεται με αρνητική διάθεση μπορεί να έχει επακόλουθο λεκτικές διαταραχές.
ΙΙΙ. Κοινωνικοπολιστικές αιτίες.
Στις περιπτώσεις αυτές , τις διαταραχές λόγους πρέπει να τις αναζητήσουμε στον κοινωνικό χώρο που περιβάλλει το παιδί (οικογενειακό, συγγενικό, φιλικό περιβάλλον). Όμως, ορισμένοι γονείς όχι μόνο δεν διορθώνουν την λαθεμένη προφορά των παιδιών τους αλλά προσαρμόζουν και τη δική τους ομιλία σ΄εκείνη των παιδιών, υποβοηθώντας με τον τρόπο αυτό το πρόβλημα. Στο ενδεχόμενο τέτοιων καταστάσεων απαιτείται πρώτιστα η ορθή ομιλία των παιδαγωγών και των εκπαιδευτικών. Γι' αυτό έχει μεγάλη σημασία ο σωστός τρόπος ομιλίας του παιδαγωγικού προσωπικού των μονάδων προσχολικής αγωγής, τους οποίους μιμούνται τα νήπια με τα οποία έρχονται καθημερινά σε επαφή.
Γλωσσικά παιχνίδια
Στο πλαίσιο της γλωσσικής καλλιέργειας του παιδιού θα παραθέσουμε ορισμένες δραστηριότητες - παιχνίδια τα οποία μπορείτε να τα χρησιμοποιήσετε. Έχετε τη δυνατότητα, φυσικά, να επιλέξετε, να τα εμπλουτίσετε, ακόμα και να τα αλλάξετε. Διαμορφώστε, λοιπόν, το κατάλληλο παιδαγωγικό περιβάλλον και με φαντασία και ενθουσιασμό παίξτε με τους μαθητές σας.
1. Για την καλή αναπνοή
Τα μπαλόνια
Παίρνουμε διάφορα μπαλόνια σε μέγεθος και σχήμα. Άλλα που φουσκώνουν ευκολότερα άλλα πιο δύσκολα. Τα παιδιά προσπαθούν να τα φουσκώσουν. Είναι μια καλή άσκηση που μας οδηγεί από τα εύκολα στα δύσκολα και δυναμώνει τους πνεύμονες. Επίσης, βοηθάει τα παιδιά να κατανοήσουν την εκπνοή του αέρα που είχαν αυτά βγάλει, είχε μαζευτεί στο μπαλόνι και πάλι απελευθερώνεται.
Οι βαρκούλες
Φτιάχνουν τα παιδιά με τη βοήθεια μας εύκολες βαρκούλες από χαρτί. Τις ρίχνουν στο νερό που έχει μια λεκάνη και τις φυσάνε να προχωρήσουν. Εμείς, αν θέλουμε, μπορούμε να τους εξηγήσουμε ότι τα παλιά τα χρόνια που δεν υπήρχαν μηχανές τα πλοία προχωρούσαν με τον αέρα. Μπορούμε, επίσης, να χρησιμοποιήσουμε συνδυαστικά τις δυο παραπάνω δραστηριότητες.
Οι ανεμόμυλοι
Φτιάχνουμεμε χαρτί μικρούς ανεμόμυλους. Τα παιδιάτους φυσούν, κι αυτοί γυρίζουν. Άλλοτε τους φυσούν αργά οπότε οι ανεμόμυλοι κατεβάζουν στροφές, άλλοτε δυνατά οπότε η περιστροφή γίνεται γρηγορότερα.
Παρακολουθώ την ανάσα μου
Ξαπλώνουν τα παιδιά πάνω στα στρώματα σε ύπτια θέση (ανάσκελα). Τοποθετούμε στην κοιλιά τους ένα τετράδιο ή ένα φύλλο από χαρτί και τους λέμε να το παρακολουθούν που ανεβοκατεβαίνει καθώς αυτά ανασαίνουν.
Οι μετακινήσεις
Πάνω σε ένα τραπέζι βάζουμε ελαφριά αντικείμενα όπως κομμάτια από βαμβάκι, πούπουλα, χάρτινες μπαλίτσες κλπ. Τα παιδιά φυσούν πρώτα από κοντά τα αντικείμενα ενώ σιγά-σιγά απομακρύνονται σε απόσταση 30-40 εκ. Στόχος μας είναι να μετακινηθούν τα αντικείμενα από τη μια άκρη του τραπεζιού στην άλλη. Το φύσημα μπορεί να γίνει όχι απευθείας αλλά εναλλακτικά να χρησιμοποιήσουν και να φυσήξουν με καλαμάκια.
Εισπνοές-εκπνοές
Α)Δίνουμε στα παιδιά λουλούδια που έχουν ευχάριστη μυρωδιά. Τους ζητάμε να τα μυρίσουν και να μας πουν πως νιώθουν.Κατόπιν τους λέμες να μυρίσουν (να εισπνεύσουν), να κρατήσουν την όμορφη μυρωδιά μέσα τους όσο περισσότερο γίνεται και ύστερα σιγά-σιγά να την αφήσουν. Αυτό το επαναλαμβάνουμε δυο-τρεις φορές. Με αυτόν τον τρόπο ρουφούν πολύ αέρα από την μύτη με κλειστό το στόμα. Το οπώς εισπνέουμε μπορούμε να το δείξουμε στα παιδιά και με ένα καλαμάκι βάζοντας λίγο νερό σ' ένα μπουκάλι και τραβώντας το με την αναπνοή μας προς το στόμα.
Β)Παίρνουμε ένα μπουκάλι νερό μέχρι τη μέση. Το παιδί έχοντας τη μύτη του κλειστή φυσάει σιγά-σιγά τον αέρα που έχει εισπνεύσει μέσα στο καλαμάκι και στο νερό σχηματίζονται φυσαλίδες. Εμείς μετράμε 1,2,3 κλπ. όσο κρατάει την αναπνοή του. Τελειώνοντας το επιβραβεύουμε και του δίνουμε την ευκαιρία να καναδοκιμάσει για να μπορέσει να κρατήσει την αναπνοή του περισσότερη ώρα και να κάνει πιο πολλές φυσαλίδες. Του λέμε, επίσης, ότι όσο πιο μικρές είναι οι φυσαλίδες μέσα στο νερό τόσο το καλύτερο, γιατί αυτό δείχνει ότι ελέγχουμε την αναπνοή μας με το να τις βγάζουμε αργά και έτσι πετυχαίνουμε περισσότερη διάρκεια και οικονομία του αέρα.
Το σβήσιμο του κεριού
Τοποθετούμε ένα κερί σε κάποια βάση και το παιδί από απόσταση, πχ. 50 εκ. προσπαθεί να το σβήσει μεγαλώνοντας κάθε τόσο την απόσταση. Στη συνέχεια, χρησιμοποιούμε δυο ή τρία ή και περισσότερα κεριά και κάνουμε το ίδιο.
Οι φωτογραφίες
Δείχνετε διάφορες εικόνες και φωτογραφίες που απεικονίζουν ανθρώπους σε ορισμένες στάσεις παραγωγής ήχων (γέλιο, κλάμα, βήξιμο) και ζητάτε από το παιδί να τις μιμηθεί. Το ίδιο κάνουμε δείχνοντας του εικόνες από γνωστά ζώα π.χ. παρουσιάζοντας την εικόνα της γάτας το παιδί μιμείται τη φωνή της (νιάου-νιάου), την καλεί (ψ ψ ψ), τη διώχνει (τσ-τ, τσ-τ) κλπ.,το ίδιο κάνει και με τα διάφορα παιχνίδια που του δίνουμε, αυτοκίνητο, τρενάκι, αεροπλάνο, τηλέφωνο που το παιδί μπορεί να μιμείται τους ήχους τους. Αν για οποιονδήποτε λόγο το παιδί αδυνατεί να βγάλει το σωστό ήχο, τον παραποιεί ή τον αλλοιώνει αυτό το σημειώνουμε γιατί χρειάζεται ειδική πλέον παρέμβαση.
Άρθρο από περιοδικό "Παράθυρο στην Εκπαίδευση, Τεύχος 65, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2010, γράφει ο Γιάννης Μ. Σπετσιώτης
