Γαϊτανάκι μου μονάκριβο και χρυσοκεντημένο!

Το γαϊτανάκι, ο ζωηρός χορός της Αποκριάς, με τους μεταμφιεσμένους χορευτές να στριφογυρίζουν γύρω από το κάθετο κοντάρι, πλέκοντας και ξεπλέκοντας τις χρωματιστές κορδέλες που κρέμονται από την κορυφή του, αποτελεί ένα από τα λίγα αποκριάτικα έθιμα που διατηρούνται αυτούσια έως σήμερα, καθώς δένει απόλυτα με το κέφι και τα χρώματα της Αποκριάς.

Το ξεχωριστό αυτό χορευτικό παιχνίδι πέρασε στην Ελλάδα από πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας και εναρμονίστηκε πολύ γρήγορα με άλλα τοπικά έθιμα, αφού ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του,  η ζωντάνια και η απαιτούμενη δεξιοτεχνία των χορευτών δε θα μπορούσαν ν' αφήσουν ασυγκίνητο κανέναν. Όποιος το παρακολουθήσει μια φορά, θέλει κι αυτός να πάρει μέρος, να χορε΄ψει ξανά και ξανά. Και ιδιαίτερα τα παιδιά!

Αποτελεί ένα από τα παλαιότερα έθιμα του τόπου μας που διατηρείται αυτούσιο μέχρι τις μέρες μας.

Για την έναρξη του χορού χρειάζονται δεκατρία άτομα.

Το ένα από αυτά κρατάει ένα μεγάλο στύλο στο κέντρο, από την κορυφή του οποίου, ξεκινούν δώδεκα μακριές κορδέλες διαφόρων χρωμάτων. Οι κορδέλες αυτές λέγονται γαϊτάνια και δίνουν το όνομά τους στο έθιμο.

Γύρω από το στύλο, δώδεκα χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι και χορεύουν μαζί σε έξι ζευγάρια τραγουδώντας ένα παραδοσιακό τραγούδι.

Καθώς χορεύουν γύρω από το στύλο, κάθε ζευγάρι εναλάσσεται με το ταίρι του και έτσι όπως γυρνούν πλέκουν τις κορδέλες δημιουργώντας χρωματικούς συνδυασμούς. Ο ένας χορευτής περνάει τη μια φορά μέσα και την άλλη έξω από τον άλλον και έτσι οι κορδέλες πλέκονται πολύχρωμες γύρω από το κοντάρι δημιουργώντας διάφορα χρωματικά σχέδια.

Όταν πια οι κορδέλες τυλιχτούν γύρω από τον στύλο και οι χορευτές χορεύουν όλο και πιο κοντά σε αυτόν, τότε ο χορός τελειώνει και το στολισμένο γαϊτανάκι μένει να θυμίζει το αποκριάτικο πνεύμα.

Η παράδοση μας υποστηρίζει πως πιθανόν ο κυκλικός αυτός χορός υποδηλώνει τον κύκλο της ζωής. Τη μετάβαση, δηλαδή, από τη λύπη στη χαρά, από το χειμώνα στην άνοιξη, από τη ζωή στο θάνατο.

Διάφορα παραδοσιακά τραγούδια σχετικά με το γαϊτανάκι συναντάμε κατά τόπους....

"Γαϊτάνι  ν-είχα στο πλεχτρί και τσόχαν εις το ράφτη,

ωχ και τσόχαν εις το ράφτη

και ξένον εις την ξενιτιά και καρτερώ τον να΄ρθει

ωχ και καρτερώ τον να' ρθει."

"Γαϊτανάκι μου πλεγμένο

στην ανέμη τυλιγμένο

Ροδίτικο 'ναι το νερό, ροδίτικια κι η βρύση

Ροδίτισσα κι η κοπελιά που πάει για να γεμίσει

Γαϊτανάκι μου πλεγμένο

στην ανέμη τυλιγμένο

Ροδίτικο ' ναι το πανί, ροδίτικο το χτένι,

Ροδίτισσα κι η κοπελιά που κάθεται και υφαίνει."

"Γαϊτανάκι και μπιρσίμι

μου'στειλαν από τη Σύμη

για να ράψουν οι κοπέλες

των αντρών τους τις φανέλες"     

"Τρεις αδελφούλες ήτανε κι οι τρεις κακογραμμένες

η μια παίρνει λοχαγό, η άλλη ένα γυφτάκι

κι η τρίτη η καλύτερη παίρνει ένα γεροντάκι!

Στο λοχαγό σφάζουν αρνιά, στο γύφτο κατσικάκι,

του γέρου του κακόμοιρου του φτιάχνουν κουρκουτάκι!

Γαϊτάνι, γαϊτανάκι με πότισες φαρμάκι

Γαϊτάνι χρυσογάϊτανο και γαϊτανάκι αριοπλεγμένο

Γαϊτανάκι μου μονάκριβο και χρυσοκεντημένο!"

Πηγή: Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, Τεύχος 85 Ιαν-Φεβ 2012

Και φυσικά δεν αφήσαμε το έθιμο ανείπωτο και ανεκμετάλλευτο και στο Νηπιαγωγείο μας. 

Φτιάξαμε το γαϊτανάκι με ένα στύλο στο κέντρο και δώδεκα χρωματιστές κορδέλες.

Βγήκαμε στην αυλή δώδεκα χορευτές και ένας δεκατρία που κράταγε το στύλο, εναλλάξ, χορέψαμε στους ρυθμούς της ταραντέλας.

Ιδού και οι αποδείξεις:

Όταν μπήκαμε στην τάξη, το ζωγραφίσαμε κιόλας:

 

Χαρούμενες Αποκριές!!!

" Η λαϊκή παράδοση είναι ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει τον πολιτισμό κάθε λαού. Τα ήθη, τα έθιμα και οι συνήθεις διαφέρουν, αλλά και μοιάζουν από τόπο σε τόπο. Ένα "ταξίδι" στις διάφορες χώρες, μας βοηθάει να γνωρίσουμε από κοντά πώς γιορτάζουν οι άλλοι λαοί και ποιες συνήθειες έχουν και να διακρίνουμε ομοιότητες και διαφορές με δικά μας έθιμα."

Η Βραζιλία φημίζεται για το καρναβάλι της. Οι βραζιλιάνοι - κυρίως στο Ρίο -  επιλέγουν ανά ομάδες ένα θέμα για να μεταμφιεστούν. Διοργανώνουν ιδιωτικούς χορούς μασκέ, χορεύουν στους δρόμους και καταλήγουν σε μια μεγάλη παρέλαση, στην οποία συμμετέχουν χορευτές από τις διάσημες σχολές της σάμπας. Οι μαθητές από τις σχολές χορού επιλέγουν για να μεταμφιεστούν ένα θέμα είτε από την ιστορία της χώρας είτε από την παράδοση. Οι συμμετέχοντες στην παρέλαση χορεύουν και διασκεδάζουν για μέρες ολόκληρες. Επικρατούν παντού φανταχτερά χρώματα, παράξενα καπέλα και ασυνήθιστες μάσκες.

Οι εορτασμοί της Αποκριάς καταλήγουν στο κάψιμο της θλίψης. Τις επόμενες μέρες, οι βραζιλιάνοι αναβιώνουν ένα έθιμο που ταξίδεψε στη χώρα τους από την Πορτογαλία. Την " Καθαρή Τρίτη " γίνεται μια απλή τελετή, κατά τη διάρκεια της οποίας οι άνθρωποι πρέπει να πασαλειφτούν με κρύο νερό και αλεύρι. 

Αυτό μήπως σας θυμίζει το έθιμο που έχουμε στο Γαλαξίδι την Καθαρή Δευτέρα;

Στην Ιταλία το καρναβάλι της Βενετίας και της Φλωρεντίας ήταν ξακουστά από τον 18ο αιώνα. Στη Φλωρεντία γίνονταν μεγάλες παρελάσεις με άρματα γεμάτα μασκαράδες που τραγουδούσαν ειδικά τραγούδια του καρναβαλιού. Πλήθη μεταμφιεσμένων ανθρώπων, που κάλυπταν τα πρόσωπα τους με μάσκες, ξεχύνονταν στους δρόμους και στις πλατείες, όπου γινόταν τρικούβερτο γλέντι. Ανάλογες ήταν και οι εκδηλώσεις στη Βενετία, όπου περνούσαν γόνδολες στολισμένες με αστείες παραστάσεις, ενώ ο κόσμος χόρευε στις γέφυρες και στις πλατείες σκορπίζοντας παντού κέφι. Τη νύχτα η Βενετία, λαμπρά στολισμένη και φωταγωγημένη, καθρεφτιζόταν στα νερά των καναλιών, παίζοντας διάφορα αστεία παιχνίδια. Σήμερα το καρναβάλι στη Βενετία διαρκεί 12 ημέρες και πραγματοποιείται στην πλατεία του Αγίου Μάρκου. Την πόλη επισκέπτονται τουρίστες από όλο τον κόσμο, για να λάβουν μέρος στους χορούς με τις μάσκες και τις θεατρικές παραστάσεις.

Στην Αγγλία γιορτάζουν την ¨Καθαρή Τρίτη", τελευταία μέρα της Αποκριάς για τους δυτικούς λαούς πριν ξεκινήσει η νηστεία. Διοργανώνουν αγώνες ποδοσφαίρου, παραδοσιακά γεύματα, παρελάσεις και πάρτι. Ένα παραδοσιακό φαγητό που συνηθίζεται εκείνη την ημέρα είναι οι τηγανίτες. Γι' αυτό και αυτή η μέρα στο εορτολόγιο τους είναι γνωστή ως "Μέρα της τηγανίτας" (Pancake Day).

Εκείνη τη μέρα οι γυναίκες κάνουν αγώνα για το ποια θα πάει πρώτη στην εκκλησία, μόλις χτυπήσουν οι καμπάνες. Η κάθε μια έχει από μια κατσαρόλα με τηγανίτες.

Αυτό το έθιμο έχει τις ρίζες του 500 χρόνια πριν, όταν οι γυναίκες δεν είχαν τελειώσει ακόμα τις τηγανίτες, την ώρα που χτυπούσαν οι καμπάνες. Έφευγαν γρήγορα γρήγορα για την εκκλησία χωρίς να έχουν προλάβει να βγάλουν την ποδιά τους. Και ο λόγος; Αυτός που χτύπαγε την καμπάνα έδινε ένα φιλί, το λεγόμενο "φιλί της ειρήνης" στη γυναίκα που έφτανε πρώτη.

Στην Ελβετία το πιο δημοφιλές φεστιβάλ είναι το καρναβάλι που γίνεται τρεις ημέρες πριν ξεκινήσει η νηστεία, το λεγόμενο Fastnacht Carnival. Μήνες πριν επιλέγεται το θέμα της παρέλασης και ετοιμάζονται στολές, μάσκες, φαναράκια, σκηνές για να δραματοποιηθούν, σχετικά φυλλάδια. Οι εορταστικές εκδηλώσεις ξεκινούν στις 4 τα ξημερώματα στην κεντρική πλατεία. Τα άτομα που δεν συμμετέχουν φοράνε κι αυτά καπέλα ή μάσκες, που σατιρίζουν κυρίως πολιτικά πρόσωπα. Ορχήστρες που παίζουν μουσική περιφέρονται στους δρόμους της πόλης. Όσοι κάνουν παρέλαση κρατάνε φαναράκια και προσπαθούν να κάνουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο θόρυβο.

Λέγεται ότι οι μάσκες και ο θόρυβος διώχνουν το κρύο του χειμώνα και οι μελωδικοί ήχοι καλωσορίζουν την άνοιξη. 

Η διασκέδαση κρατάει μέχρι την άλλη μέρα το πρωί.

Στη Βουλγαρία, αλλά και σε άλλες βαλκανικές χώρες, την τελευταία Αποκριά συνηθίζουν να φοράνε προβιές από ζώα, καλύπτουν με μάσκες το πρόσωπο τους για να μην τους αναγνωρίσουν τα κακά πνεύματα και κρεμάνε στη μέση τους μια μεγάλη κουδούνα, βάρους 75 κιλών.

Είναι οι λεγόμενοι "Κούκερι" (μάγοι της Άνοιξης), οι οποίοι με το δυνατό ήχο της κουδούνας θέλουν να διώξουν τα κακά πνεύματα και να καλωσορίσουν το χειμώνα.

Έτσι μεταμφιεσμένοι περιφέρονται χορεύοντας και τραγουδώντας στος δρόμους της πόλης, αναβιώνοντας το έθιμο, το οποίο έχει έντονο το διονυσιακό στοιχείο.

Την ίδια συνήθεια τη συναντάμε και σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Στο καρναβάλι της Σκύρου, ένα από τα ελάχιστα που δεν ακολουθούν το δυτικό τρόπο διασκέδασης, πρωταγωνιστές έχουν τον "γέρο", την "κορέλα" και το "φράγκο".

Ο "γέρος" καλύπτει με μάσκα ζώου ή μουτζουρώνει το πρόσωπο τους, φοράει προβιά ζώου και κρεμάει μεγάλες κουδούνες. Η παράδοση λέει ότι ήταν ένας βοσκός που έχασε τα πρόβατα του και βρήκε μόνο τα κουδούνια τους. Τα κρέμασε πάνω του, ώστε με το θόρυβο που κάνουν να τον ακούσουν και να έρθουν πάλι κοντά του.

Ακολουθεί η "κορέλα", ένας άντρας ντυμένος με γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά, που είναι προστάτης του "γέρου". Η "κορέλα" είναι η γυναίκα του βοσκού που τρέχει μαζί του από λαγκάδι σε λαγκάδι και από πλαγιά σε πλαγιά.

Ο "φράγκος", ο τρίτος της παρέας, ντύνεται όπως θέλει (φοράει τα ρούχα του ανάποδα, διαφορετικά μεταξύ τους), έχει κρεμασμένο ένα κουδούνι και κρατάει ένα μεγάλο κοχύλι (μπουρού). Όταν φυσάει την μπουρού, τρομάζει τα παιδιά και προστατεύει το "γέρο" και την "κορέλα" που ψάχνουν απεγνωσμένα να βρουν το κοπάδι τους.

Στη Σκύρο το μόνο άρμα που έχουν είναι μια "τράτα". Αυτοί που συνοδεύουν την "τράτα" είναι οι μόνοι μεταμφιεσμένοι σύμφωνα με την επικαιρότητα. Οι υπόλοιποι είναι ντυμένοι παραδοσιακά.

Όλοι μαζί πίνουν και γλεντάνε, ανταλλάσοντας μεταξύ τους πειράγματα και τραγουδώντας τραγούδια.          

Πηγή: Σύγχρονο Νηπιαγωγείο Τεύχος 61 Ιαν-Φεβ 2008