Διευκολύνοντας τις μεταβάσεις παιδιών και οικογενειών

Η σημασία της προσαρμογής

Η ένταξη του παιδιού στο νηπιαγωγείο αποτελεί μια σημαντική μετάβαση, τόσο για το ίδιο όσο και για την οικογένειά του.

Όταν συμπίπτει με τον πρώτο αποχωρισμό του από τα οικεία πρόσωπα, η εμπειρία αυτή μπορεί να είναι ιδιαίτερα αγχογόνος. Ακόμη όμως κι αν έχει προηγηθεί η εμπειρία ενός άλλου πλαισίου προσχολικής αγωγής, η αλλαγή στο περιβάλλον και στα πρόσωπα προκαλεί αναστάτωση στα παιδιά αυτής της ηλικίας. Επιπλέον οι απαιτήσεις στο νηπιαγωγείο είναι διαφορετικές απ' ότι στον παιδικό σταθμό. Παρότι το πρόγραμμα μπορεί να είναι πιο ευέλικτο απ' ότι στο δημοτικό, είναι ωστόσο οργανωμένο κι έχει συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους. Η προσαρμογή επομένως του παιδιού στο πρώτο "σχολικό περιβάλλον" αποτελεί μια ενδιαφέρουσα πρόκληση όπου "δοκιμάζεται" η νοητική, κοινωνική και συναισθηματική του ωριμότητα.

Η εμπειρία του παιδιού από τη φοίτηση του στο νηπιαγωγείο είναι σημαντική γιατί εδραιώνει μια πορεία με πολυετή διάρκεια και μπορεί να επηρεάσει ως ένα βαθμό την μετέπειτα σχέση του με το σχολικό πλαίσιο. Γι' αυτό στο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην προσαρμογή των παιδιών. Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί όλη η φοίτηση στο νηπιαγωγείο ως μια διαδικασία προσαρμογής στο σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον.

Ο εκπαιδευτικός διευκολύνει όλα τα παιδιά στη διαδικασία αυτή, αναγνωρίζει τις δυσκολίες τους και ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους έτσι ώστε η εμπειρία από το νηπιαγωγείο να είναι ενδιαφέρουσα και ευχάριστη.

Διευκόλυνση της προσαρμογής

Παρότι η ικανοποιητική προσαρμογή των παιδιών αποτελεί βασικό μέλημα των νηπιαγωγών καθ' όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στους 2-3 πρώτους μήνες. Η προσαρμογή των παιδιών γίνεται πιο ομαλά όταν υπάρχει ένα υποστηρικτικό πλαίσιο που παίρνει υπόψη του τις ανησυχίες και τις ανάγκες τόσο των ιδίων όσο και των γονιών τους.

Στην πρώτη τους επαφή με το νηπιαγωγείο , αυτό που προβληματίζει παιδιά και γονείς είναι κατά πόσο το παιδί:

• Θα το φροντίσει και θα το συμπαθήσει ο εκπαιδευτικός,
• Θα μπορέσει να ταιριάξει με τα άλλα παιδιά,
• Θα περνάει καλά,
• Θα μπορέσει να αυτοεξυπηρετηθεί,
• Θα ανταποκριθεί στα μαθησιακά ερεθίσματα.

Η διευκόλυνση της προσαρμογής του παιδιού βασίζεται σε τρεις άξονες:

Στη διαμόρφωση μια σχέσης εμπιστοσύνης με τους γονείς

Όταν οι γονείς εμπιστεύονται τον εκπαιδευτικό, το παιδί αισθάνεται μεγαλύτερη ασφάλεια. Παράλληλα εδραιώνεται μια σχέση συνεργασίας που είναι απαραίτητη για την εκπαιδευτική διαδικασία. Η θετική συνεργασία με τους γονείς δημιουργεί μια γέφυρα που διευκολύνει την ένταξη των παιδιών στο νέο περιβάλλον. Ο εκπαιδευτικός δημιουργεί μια ανοιχτή επικοινωνία με τους γονείς που ξεκινάει πριν ακόμη αρχίσει η σχολική χρονιά, κατά την εγγραφή των παιδιών. Στην πρώτη προσωπική συνάντηση με τους γονείς του κάθε παιδιού, ο εκπαιδευτικός, μπορεί να συλλέξει πληροφορίες που αφορούν το παιδί. Παράλληλα μπορεί οι ίδιοι να αναφερθούν σε κάποια θέματα που αφορούν το παιδί ή την οικογένεια κατά τη διάρκεια της χρονιάς όταν θα αισθανθούν πιο άνετα στη σχέση τους με τον εκπαιδευτικό. Ο εκπαιδευτικός δίνει πληροφορίες για τη λειτουργία και τους στόχους του νηπιαγωγείου και τους διαβεβαιώνει για την ασφάλεια και τη φροντίδα του παιδιού. Επίσης τους προτρέπει να συνοδεύουν το παιδί τους τις πρώτες μέρες της σχολικής χρονιάς.

Κατά τη διάρκεια της χρονιάς διατηρεί μια προσωπική σχέση με τους γονείς του κάθε παιδιού, ανταλλάσσουν απόψεις για την εξέλιξη του και παίρνουν από κοινού αποφάσεις για την αντιμετώπιση θεμάτων που μπορεί να προκύψουν. Ο εκπαιδευτικός προσκαλεί τους γονείς στην τάξη και οργανώνει ομαδικές συνταντήσεις με στόχο την ενημέρωση, την ανταλλαγή απόψεων αλλά και τη γνωριμία μεταξύ των γονιών.

Στη διαμόρφωση μιας σχέσης ασφάλειας και οικειότητας με το παιδί

Η προσαρμογή στο νηπιαγωγείο διευκολύνεται όταν το παιδί εξοικειώνεται με το χώρο και τον τρόπο λειτουργίας του, καθώς και με τον εκπαιδευτικό πριν ακόμη αρχίσει η σχολική χρονιά. Η πρώτη επαφή του παιδιού με το νηπιαγωγείο καλό είναι να γίνεται κατά την εγγραφή του παιδιού και όποτε αυτό είναι εφικτό, πριν από το καλοκαίρι. Έτσι το άγχος του "αγνώστου" μειώνεται και οι ανησυχίες τους μετριάζονται.

Τα παιδιά, στην αρχή, έχουν ανάγκη από κάποιο οικείο πρόσωπο που θα τα βοηθήσει στην μετάβαση από το οικογενειακό στο σχολικό περιβάλλον. Συνήθως δεν δυσκολεύονται να αποχωριστούν όταν υπάρχει ένας ενήλικος (στην προκειμένου περίπτωση ο εκπαιδευτικός) στον οποίο μπορούν να απευθυνθούν για οτιδήποτε χρειαστούν.

Ο νηπιαγωγός φροντίζει να δημιουργεί μια σχέση οικειότητας και να απευθύνεται σε κάθε παιδί ξεχωριστά με σχόλια ή ερωτήσεις που δείχνουν προσωπικό ενδιαφέρον. Η σχέση του με το παιδί επικεντρώνεται αρχικά στη φροντίδα και προστασία του παιδιού και λιγότερο στην οριοθέτηση. Βαθμιαία η επικέντρωση μετατίθεται στη διαπαιδαγώγηση και στην εκπαίδευση.

Στη διαμόρφωση κατάλληλων συνθηκών στο σχολικό περιβάλλον

Το πρώτο διάστημα της σχολικής χρονιάς είναι απαραίτητο να οργανώνονται μαθησιακές εμπειρίες που θα διευκολύνουν την προσαρμογή των παιδιών. Ο χρόνος που χρειάζεται ποικίλει ανάλογα με τις συνθήκες, την ομάδα και την ιδιαιτερότητα του κάθε παιδιού.

Συγκεκριμένα ο εκπαιδευτικός διευκολύνει την προσαρμογή όταν:

• Διαμορφώνει το χώρο έτσι ώστε να είναι ελκυστικός κι ευχάριστος. Μπορεί να χρησιμοποιήσει φωτογραφίες ή έργα από τις δραστηριότητες των παιδιών της προηγούμενης χρονιάς, αφίσες κ.α. Τα έργα αυτά σταδιακά θα αντικατασταθούν από τα έργα της καινούργιας ομάδας.
• Φροντίζει για την εξοικείωση όλων των παιδιών με το περιβάλλον. Τα ξεναγεί στο χώρο και οργανώνει σχετικά παιχνίδια (π.χ. αναζήτηση αντικειμένων, αντιστοίχιση αντικειμένων στις γωνιές).
• Φροντίζει για τη γνωριμία των παιδιών μεταξύ τους αλλά και με το υπόλοιπο προσωπικό του σχολείου. Παρουσιάζει τα άτομα που δουλεύουν στο χώρο του σχολείου. Οργανώνει παιχνίδια γνωριμίας των παιδιών (π.χ. λένε το όνομα τους ή το όνομα άλλου παιδιού με διάφορους τρόπους, αναφέρουν αγαπημένες τους ασχολίες και παιχνίδια).
• Ενισχύει την αλληλεπίδραση των παιδιών. Τους προτείνει παιχνίδια (π.χ. το κυνήγι του θησαυρού, μουσικές καρέκλες) και κινητικές δραστηριότητες που ευχαριστούν τα παιδιά και προκαλούν μία συντροφική απασχόληση.
• Ενθαρρύνει τις προσωπικές σχέσεις μεταξύ των παιδιών. Μπορεί να τους παροτρύνει να διαμορφώσουν υπο-ομάδες για να παίξουν ή να διαλέξουν ένα ζευγάρι για κάποια δραστηριότητα.Όταν υπάρχουν στην τάξη παιδιά από την προηγούμενη χρονιά μπορεί να τους αναθέσει να ξεναγήσουν τα καινούργια στο χώρο, να τους προτείνουν διάφορα παιχνίδια και γενικότερα να ασχοληθούν μαζί τους.
• Παρέχει ερεθίσματα που είναι ελκυστικά στα παιδιά όπως π.χ. κουκλοθέατρο, παραμύθια, ποικιλία παιχνιδιών, δακτυλομπογιές, πλαστελίνη κ.α.
• Εφαρμόζει τεχνικές που διευκολύνουν τη μετάβαση των παιδιών από την οικογένεια στο σχολείο. Τους επιτρέπει π.χ. τις πρώτες ημέρες, να φέρουν από το σπίτι ένα αγαπημένο τους αντικείμενο η φωτογραφίες.
• Είναι ελαστικός ως προς την τήρηση των κανόνων.
• Εφαρμόζει ένα ευέλικτο πρόγραμμα με συχνές εναλλαγές δράσεων. Δεν βιάζεται να ξεκινήσει ένα πλήρως οργανωμένο πρόγραμμα μέχρι να αισθανθεί ότι τα παιδιά έχουν εξοικειωθεί με το σχολικό περιβάλλον και μπορούν να λειτουργήσουν ως ομάδα.

Από τον οδηγό εκπαιδευτικού για το πρόγραμμα σπουδών του νηπιαγωγείου (2011)